Το διαζύγιο αποτελεί μια σημαντική αλλαγή στον πυρήνα της οικογένειας. Δεν πρόκειται μόνο για τη λήξη της σχέσης μεταξύ δύο ενηλίκων, αλλά και για μια διαδικασία που επηρεάζει βαθιά την ψυχική ισορροπία των παιδιών. Κατά τη διάρκεια και μετά από ένα διαζύγιο, το παιδί μπορεί να βιώσει σύγχυση, άγχος, θλίψη, ακόμα και ενοχές, ειδικά αν δεν του εξηγηθούν με σαφήνεια οι λόγοι της αλλαγής ή αν εκτεθεί σε εντάσεις μεταξύ των γονέων.

Η προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα δεν είναι ίδια για όλα τα παιδιά. Παράγοντες όπως η ηλικία, η συναισθηματική ωριμότητα και το πώς οι γονείς διαχειρίζονται την επικοινωνία μεταξύ τους παίζουν καθοριστικό ρόλο. Ιδιαίτερα ευάλωτα είναι τα παιδιά που αισθάνονται ότι πρέπει να επιλέξουν πλευρά ή ότι η αγάπη τους για τον έναν γονέα αποτελεί «προδοσία» προς τον άλλο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ενδέχεται να εμφανιστούν φαινόμενα γονικής αποξένωσης — ένα φαινόμενο που αξίζει να αναγνωριστεί και να αντιμετωπιστεί έγκαιρα.

Τι είναι η γονική αποξένωση;
Η γονική αποξένωση αναφέρεται στην κατάσταση κατά την οποία ένα παιδί απομακρύνεται συναισθηματικά από τον έναν γονέα, όχι εξαιτίας κάποιας κακοποιητικής συμπεριφοράς ή πραγματικής απειλής, αλλά λόγω της επιρροής του άλλου γονέα ή του γενικότερου συγκρουσιακού περιβάλλοντος.

Πρόκειται για μια διατάραξη του συναισθηματικού δεσμού του παιδιού με τον έναν από τους δύο γονείς, η οποία συχνά εξελίσσεται σταδιακά, με το παιδί να εκδηλώνει αυξανόμενη απόρριψη, εχθρότητα ή αδιαφορία χωρίς προφανή αιτία.

Το παιδί μπορεί να αρχίσει να εκφράζει θυμό και άρνηση απέναντι στον αποξενωμένο γονέα, ακόμα κι αν πριν το διαζύγιο υπήρχε μεταξύ τους στενός δεσμός. Οι εκφράσεις που χρησιμοποιεί ενδέχεται να μοιάζουν περισσότερο με λόγια ενηλίκων παρά με αυθεντικά συναισθήματα ενός παιδιού. Πολλές φορές απορρίπτει κάθε προσπάθεια επικοινωνίας ή επανασύνδεσης, με τρόπους που υποδηλώνουν εσωτερική σύγκρουση και έντονο ψυχικό φορτίο.

Ποια είναι τα αίτια της γονικής αποξένωσης;
Τα αίτια της γονικής αποξένωσης δεν εντοπίζονται μόνο στις εσκεμμένες ενέργειες ενός γονέα. Μπορεί να προκύψει και από λανθάνουσες συμπεριφορές, όπως η συνεχής υποτίμηση ή απαξίωση του άλλου γονέα μπροστά στο παιδί, η δυσκολία να επιτραπεί ελεύθερη επικοινωνία ή η μεταβίβαση αρνητικών συναισθημάτων και προσδοκιών. Ορισμένοι γονείς, χωρίς να το αντιλαμβάνονται, «φορτώνουν» στο παιδί τον δικό τους θυμό, ζητώντας άθελά τους συμμαχία ή επιβεβαίωση. Άλλες φορές, η αποξένωση εμφανίζεται όταν δεν τηρούνται σταθερές και ξεκάθαρες συνθήκες επαφής ή όταν το παιδί χρησιμοποιείται ως μέσο ελέγχου ή επιβολής στον πρώην σύντροφο.

Οι συνέπειες για το παιδί
Οι συνέπειες της γονικής αποξένωσης μπορεί να είναι σοβαρές και μακροχρόνιες. Το παιδί βιώνει εσωτερική διχόνοια και σύγχυση ταυτότητας, καθώς καλείται να απορρίψει έναν γονέα που μέχρι πρότινος αποτελούσε πηγή αγάπης και ασφάλειας. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την αυτοεκτίμησή του, την ικανότητά του να δημιουργεί υγιείς σχέσεις στο μέλλον και να το οδηγήσει σε δυσκολίες στη διαχείριση των συναισθημάτων του. Το άγχος, η θλίψη, η ενοχή ή ακόμη και η εκδήλωση καταθλιπτικών συμπτωμάτων δεν είναι σπάνια, ιδιαίτερα όταν η αποξένωση διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Για να προληφθεί ή να αντιμετωπιστεί η γονική αποξένωση, είναι απαραίτητο οι γονείς να βάζουν το παιδί στο επίκεντρο, ακόμα κι όταν οι μεταξύ τους σχέσεις είναι διαταραγμένες. Είναι σημαντικό να αποφεύγονται οι λεκτικές αντιπαραθέσεις μπροστά στο παιδί και να διατηρείται ένας τόνος σταθερότητας, ακόμα και στις δύσκολες στιγμές. Το παιδί χρειάζεται να αισθάνεται ότι δεν είναι υπεύθυνο για τις αποφάσεις των ενηλίκων και ότι μπορεί να συνεχίσει να αγαπά και τους δύο γονείς χωρίς ενοχές.

Ο σεβασμός στον ρόλο του άλλου γονέα αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ψυχική ισορροπία του παιδιού. Ακόμα και όταν υπάρχουν διαφωνίες ή δυσαρέσκεια, ο γονιός που διατηρεί επαφή με το παιδί καλείται να μιλάει με τρόπο που δεν ενισχύει την αντιπαλότητα. Ο γονιός που έχει αποξενωθεί χρειάζεται να δείξει υπομονή, συνέπεια και σταθερότητα, χωρίς να ασκεί πίεση, αλλά με διάθεση επανασύνδεσης μέσα από πράξεις φροντίδας και κατανόησης.

Σε πολλές περιπτώσεις, η αναζήτηση βοήθειας από κάποιον οικογενειακό θεραπευτή μπορεί να κάνει τη διαφορά. Μέσα από την οικογενειακή συμβουλευτική ή την ατομική ψυχοθεραπεία, το παιδί αποκτά χώρο για να εκφράσει τα συναισθήματά του και να επεξεργαστεί τις εσωτερικές του συγκρούσεις, ενώ οι γονείς εκπαιδεύονται στο πώς να υποστηρίζουν καλύτερα τις ανάγκες του.

Η σημασία της πρόληψης
Η πρόληψη της γονικής αποξένωσης ξεκινά από την αναγνώριση της ευαλωτότητας του παιδιού στη φάση του διαζυγίου. Όταν οι γονείς μπορούν να διατηρήσουν ένα βασικό επίπεδο συνεργασίας και αμοιβαίου σεβασμού, το παιδί νιώθει ασφαλές να διατηρήσει ισχυρούς δεσμούς και με τους δύο. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε αυτήν την περίοδο διαμορφώνουν τη μελλοντική ψυχική του ανθεκτικότητα και την ικανότητά του να σχετίζεται με υγιή τρόπο.

Συμπερασματικά, η γονική αποξένωση δεν είναι ένα αναπόφευκτο αποτέλεσμα του διαζυγίου, αλλά ένα φαινόμενο που μπορεί να προληφθεί ή να αντιμετωπιστεί όταν αναγνωριστεί εγκαίρως. Με υπευθυνότητα, συναισθηματική ωριμότητα και τη στήριξη ειδικών, κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να μεγαλώνει με αγάπη, ισορροπία και ελευθερία να σχετίζεται ισότιμα με τους γονείς του.