Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι η υγεία, αλλά και η ασθένεια, δεν αποτελούν μόνο βιολογικά καθορισμένα φαινόμενα, αλλά κοινωνικά προσδιορισμένες καταστάσεις. Δεν σχετίζονται μόνο με αλλαγές στη φυσιολογία, αλλά επηρεάζονται ουσιαστικά από το κοινωνικό και ευρύτερα εξωτερικό περιβάλλον μέσα στο οποίο το άτομο γεννιέται, μεγαλώνει, εκπαιδεύεται, εργάζεται και ζει.
Η σύγχρονη, ολιστική θεώρηση για την υγεία αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο ως βιο-ψυχο-κοινωνικό σύνολο, αναγνωρίζοντας τον πολυπαραγοντικό και πολυδιάστατο χαρακτήρα της υγείας και της ασθένειας. Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται και ο ορισμός του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, σύμφωνα με τον οποίο: «Υγεία είναι η κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας».
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σήμερα στην έννοια της ευεξίας, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στη σωματική διάσταση, αλλά περιλαμβάνει και την ψυχική και κοινωνική διάσταση του ανθρώπου. Η ευεξία αποτελεί τη βάση της έννοιας της θετικής υγείας.
Τι είναι Ψυχική Υγεία;
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει την ψυχική υγεία ως «μια κατάσταση ευεξίας κατά την οποία το άτομο αναγνωρίζει τις ικανότητές του, μπορεί να διαχειριστεί τα φυσιολογικά άγχη της ζωής, να εργαστεί παραγωγικά και να συμβάλει στην κοινότητα στην οποία ανήκει».
Η προσέγγιση της Θετικής Ψυχολογίας έχει αναδείξει τη σημασία των θετικών συναισθημάτων και της ενδυνάμωσης του ατόμου για την επίτευξη ψυχικής υγείας και ευεξίας. Υπό αυτό το πρίσμα, η ψυχική υγεία συνδέεται με:
- τα θετικά συναισθήματα
- τη δέσμευση και νοηματοδότηση της ζωής
- τις θετικές και δημιουργικές διαπροσωπικές σχέσεις
- την επίτευξη προσωπικών στόχων
Η σημασία της Θετικής Ψυχολογίας
Η Θετική Ψυχολογία βοηθά το άτομο να ενισχύσει τις εσωτερικές του δυνάμεις, να αναπτύξει ανθεκτικότητα και να ανταποκρίνεται πιο λειτουργικά στις προκλήσεις της καθημερινότητας. Μέσα από αυτή τη θεώρηση, ενισχύονται:
- το αίσθημα αυτοεκτίμησης,
- η αυτο-αποτελεσματικότητα,
- η ικανότητα αυτορρύθμισης,
- ο αυτοκαθορισμός,
- η αισιοδοξία για το μέλλον.
Παράγοντες που ενισχύουν την ψυχική υγεία
Η ψυχική ευεξία επηρεάζεται θετικά από πλήθος παραγόντων. Μερικοί από τους σημαντικότερους είναι:
- Η οικογένεια, ως βασικός κοινωνικός θεσμός, ασκεί καθοριστική επίδραση στην ψυχική και σωματική υγεία. Παρέχει ασφάλεια, καθοδήγηση, συναισθηματική υποστήριξη και θέτει τις βάσεις για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των μελών της.
- Οι φίλοι παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο, αφού η επαφή και η αλληλεπίδραση με αυτούς ενισχύουν την ψυχολογία μας. Οι φιλίες προάγουν την κοινωνικότητα, την αποδοχή, την ενσυναίσθηση και την αίσθηση του ανήκειν.
- Το μορφωτικό, εκπαιδευτικό και πολιτισμικό επίπεδο ενός ατόμου επηρεάζει άμεσα και έμμεσα την υγεία του. Συμβάλλει στον υγιεινό τρόπο ζωής και ενισχύει την απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων που σχετίζονται με την υγεία.
- Η εργασία επηρεάζει την ψυχική ευημερία, καθώς σχετίζεται με την οικονομική σταθερότητα, την κοινωνική αναγνώριση και την αυτοεκτίμηση. Αν και συχνά συνδέεται με το στρες, αποτελεί βασικό στοιχείο για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ατόμου.
- Η σωματική άσκηση αποτελεί έναν από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους μείωσης του άγχους και ενίσχυσης της διάθεσης. Η άσκηση αυξάνει τα επίπεδα σεροτονίνης, ντοπαμίνης και νορεπινεφρίνης – νευροδιαβιβαστών που σχετίζονται με τη θετική ψυχική κατάσταση.
- Η σεξουαλική ζωή, όταν βιώνεται θετικά και μέσα σε ένα πλαίσιο ασφάλειας και αποδοχής, συνδέεται με την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, την προσωπική ολοκλήρωση και τη συναισθηματική ισορροπία.
- Ο ύπνος, είναι βασικός πυλώνας της ψυχικής ευεξίας. Η επαρκής και ποιοτική ξεκούραση (7–8 ώρες ημερησίως) είναι απαραίτητη για την καλή ψυχική και σωματική υγεία.
Επιπλέον παράγοντες που επηρεάζουν θετικά την ψυχική υγεία:
- Η πρακτική της ενσυνειδητότητας(mindfulness) βοηθά στη μείωση του άγχους, στην αύξηση της συναισθηματικής ανθεκτικότητας και στη διατήρηση της ψυχικής ισορροπίας.
- Η αξία της ψυχαγωγίας και της δημιουργικότητας
Δραστηριότητες όπως η μουσική, η ζωγραφική, η γραφή ή οποιαδήποτε άλλη μορφή δημιουργικής έκφρασης βοηθούν το άτομο να εκτονώσει συναισθήματα, να ενισχύσει την αυτογνωσία και να νιώσει πληρότητα. Η δημιουργικότητα λειτουργεί θεραπευτικά, ενισχύοντας τη σύνδεση με τον εσωτερικό κόσμο.
- Ο εθελοντισμός και η κοινωνική προσφορά
Η συμμετοχή σε δράσεις κοινωνικής προσφοράς και αλληλεγγύης ενισχύει την αυτοεκτίμηση, την αίσθηση σκοπού και τη σύνδεση με την κοινότητα. Το «να δίνεις» δημιουργεί συναισθήματα πληρότητας και ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα.
- Η επαφή με τη φύση
Ο χρόνος σε φυσικά περιβάλλοντα, όπως το περπάτημα στο δάσος, η θάλασσα ή η εξοχή, μειώνει τα επίπεδα άγχους και ενισχύει την ψυχική ευεξία. Η φύση προσφέρει ηρεμία και επανασύνδεση με το «εδώ και τώρα».
- Η καλλιέργεια της ευγνωμοσύνης
Η καθημερινή συνειδητή εξάσκηση της ευγνωμοσύνης, όπως η καταγραφή τριών θετικών πραγμάτων κάθε ημέρα, μπορεί να ενισχύσει τα θετικά συναισθήματα και να μειώσει την αρνητική σκέψη. Πρόκειται για μια απλή αλλά ιδιαίτερα αποτελεσματική πρακτική, σύμφωνα με την έρευνα της Θετικής Ψυχολογίας.
- Η σταθερότητα στην καθημερινότητα
Ένας σταθερός ρυθμός ύπνου, φαγητού και δραστηριοτήτων βοηθά στη ρύθμιση του ψυχισμού και δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας. Η ρουτίνα, όταν δεν είναι άκαμπτη, συμβάλλει στην ψυχική ισορροπία, ειδικά σε περιόδους αβεβαιότητας.
Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε την ψυχική μας υγεία;
Ένας βασικός τρόπος είναι η εκμάθηση ευέλικτων και αποτελεσματικών στρατηγικών για την αντιμετώπιση των στρεσογόνων καταστάσεων της καθημερινότητας. Αντιπαραθέσεις, μοναξιά, προβλήματα στην εργασία, οικονομική ανασφάλεια ή θέματα υγείας μπορούν να επηρεάσουν βαθιά την ψυχολογία μας.
Μερικά πρακτικά βήματα είναι:
- Μιλήστε με κάποιον που εμπιστεύεστε – φίλο ή μέλος της οικογένειας.
- Ασχοληθείτε με κάτι που σας ευχαριστεί ή σας χαλαρώνει.
- Προσπαθήστε να δείτε τη θετική πλευρά της κατάστασης.
- Αποφύγετε την υπερανάλυση που συχνά επιδεινώνει το άγχος.
- Δοκιμάστε την τεχνική επίλυσης προβλημάτων – αναγνωρίστε το πρόβλημα, εξετάστε λύσεις και επιλέξτε την πιο κατάλληλη.
- Αν νιώσετε ότι δεν μπορείτε να διαχειριστείτε μόνοι σας τις δυσκολίες, ζητήστε υποστήριξη από έναν ψυχολόγο.